De Tenach in meerkeuzevertaling

Het verhaal

De Bijbel kun je onderverdelen in twee tijdperken: boeken van voor het begin van onze jaartelling en boeken van daarna. Het tweede deel is geschreven in 'internationaal' of koinè-Grieks en wordt het Nieuwe Testament genoemd. Het eerste deel wordt door christenen het Oude Testament genoemd, maar voor religieuze Joden is dit het enige 'testament': het zijn deze boeken die het verband leggen tussen het joodse volk en hun God.

Deze oude geschriften zijn oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven (uitzonderingen daargelaten, zoals grote stukken van het boek Daniël en Ezra) waarvan een hele reeks is overgeschreven in de dezelfde taal. Er is overigens ook een vroege Griekse vertaling, de Septuaginta.

De boeken

De onderdelen van het 'Oude Testament', die we 'de boeken' zullen noemen, zijn in hun huidige vorm afkomstig van Masoreten, een soort joodse monniken die op enig moment in de geschiedenis begonnen met het overschrijven van de geschriften die zij op dat moment tot hun beschikking hadden. Dat waren niet precies dezelfde als waarop de Septuaginta gebaseerd werd. Hoe het ook zij, de overdracht is in elk geval letterlijk geweest, iets wat door vertalen in het Grieks en dan terugvertalen in het Hebreeuws niet zo zou zijn geweest.

Hebreeuws naast Nederlands

Onderstaande links verwijzen naar html-pagina's met in de linkerkolom getranslitereerd hebreeuws en rechts een kolom met op iedere regel de vertaling(en) van een woord uit de linkerkolom. Onderstaand de achtergrond.

De lijst daaronder betreft een best guess-vertaling, een andere presentatie waarbij alleen de Nederlandse vertalingen in beeld komen. Door met de muis bij zo'n vertaling stil te staan verschijnen eventuele alternatieven in een pop-up.

Amos - Daniel - Deuteronomium - Esther - Exodus - Ezechiel - Ezra - Genesis - Habakuk - Haggai - Hooglied - Hosea - Jeremia - Jesaja - Job - Joel - Jona - Jozua - Klaagliederen - 1 Koningen - 2 Koningen - 1 Kronieken - 2 Kronieken - Leviticus - Maleachi - Micha - Nahum - Nehemia - Numeri - Obadja - Prediker - Psalmen - Richteren - Ruth - 1 Samuel - 2 Samuel - Spreuken - Zacharia - Zefanja

Lees dit eerst!

Niet alle Hebreeuwse woorden komen voor in een van de woordenlijsten, en soms is er van een Hebreeuwse vorm een homoniem waarvan de vertaling niet in de lijst staat. De vertaalprogramma's construeren zo veel mogelijk vormen, maar sommige van die vormen zijn onjuist en onregelmatige vormen ontbreken soms. Al met al is de vertaling dus onvolledig en kan soms onbedoeld misleidend zijn. Uit deze ruwe vertaling kunnen nooit zomaar conclusies getrokken worden.

Transliteratie

De Hebreeuwse letters zijn verwant aan de Latijnse, wat het in principe mogelijk maakt ze 1 op 1 om te zetten. Er zijn wat uitzonderingen, namelijk de Tet en de Tsadee, waarvoor je vervangers kunt inzetten (Ð resp. ß). Natuurlijk heeft zo'n omzetting bepaalde beperkingen: sommige Hebreeuwse letters hebben een andere klank dan de overeenkomstige Latijnse, en dat geldt vooral voor de klinkers.

Enkele verschillen in uitspraak: de B kan b of v zijn, de C is een g-klank zoals in het engelse good, de H is misschien een ch maar mischien ook een è, de K een k of g, de P een p of f, de S meestal een sj, de T een th (zachte t) en de X een harde s. In onderstaande tabel staan mijn transliteraties en de bijbehorende hebreeuwse letters, aangevuld met de griekse verwanten.

Latijns	Hebreeuws		Grieks
letter	letter	naam	letter	naam
A	א	alef	Α	alpha
B	ב	beth	Β	beta
C	ג	gimel	Γ	gamma
D	ד	dalet	Δ	delta
E	ה	hee	Ε	epsilon
W	ו	waw	Ϝ	wau
Z	ז	zajin	Ζ	zeta
H	ח	chet	Η	eta
Ð (th)	ט	tet	Θ	theta
I	י	jod	Ι	iota
K	כ	kaf	Κ	kappa
L	ל	lamed	Λ	lambda
M	מ	mem	Μ	mu
N	נ	noen	Ν	nu
X	ס	sameg	Ξ	xi
O	ע	ajin	Ο	omicron
P	פ	pee	Π	pi
ß (ts)	צ	tsadi	Ϡ	sampi
Q	ק	qof	Ϙ	qoppa
R	ר	reesj	Ρ	rho
S	ש	sjin	Σ	sigma
T	ת	taw	Τ	tau

klinkers

Het Hebreeuwse schrift wordt algemeen gezien als een medeklinkerschrift, een notie die nog eens versterkt is door de klinkertekens die het modernere hebreeuws siert. Het oorspronkelijk Hebreeuwse schrift kende deze tekens echter niet, en ik heb ze in de transliteratie dan ook weggelaten. Een gevolg hiervan is wel, dat woorden met dezelfde letters maar met verschillende klinkertekens in de getranslitereerde versie aan elkaar gelijk zijn geworden. Hierdoor ontstaan meer mogelijkheden bij de vertaling, wat vaak onhandig is maar soms ook interessant kan zijn.

De Hebreeuwse 'klinkers' zouden als volgt uitgesproken kunnen worden: A als à, E als è of hè (aan het begin van een woord), I als ie of j, O als òh en W als oe, hoe of w.

Vertaling

De vertaling van hebreeuwse teksten gaat aan de hand van twee woordenlijsten: een lijst met werkwoorden en een lijst met andere woorden. De werkwoorden worden met behulp van een C-programma omgezet in een lijst met verbogen werkwoorden naast de Nederlandse vormen. Ten slotte komt een Java-programma aan de beurt, die uitgaand van een getranslitereerde hebreeuwse tekst een bestand in de map heb-nl schrijft.

Woordenlijsten

De woordenlijsten hebben een bijzondere opmaak. Ze bestaan uit 3 kolommen:

De eerste begint met een teken uit de verzameling {'.', '+', '%', '*', '#', '@', '-'}. De betekenis is als volgt:

.	zelfstandige naamwoorden;
+	bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden;
%	telwoorden;
*	eigennamen;
#	werkwoordsvormen;
@	voorzetsels;
-	overige woorden, bijstellingen; in het algemeen weglaatbare wooden of combinaties van woorden.

De rest van de eerste kolom is het getranslitereerde Hebreeuwse woord.

De tweede kolom is het overeenkomstige Nederlandse woord, met een eventuele meervoudsvorm in woordenboekstijl, dwz. bijvoorbeeld (-en), (...deren) of (kinderen). Bij de werkwoordenlijst staat hier de onbepaalde wijs met tussen haken de verleden tijd en de voltooide tijd.

De derde kolom is bedoeld voor alternatieve vertalingen en commentaar. Bij het vertaalproces wordt deze kolom genegeerd, behalve het deel dat tussen accolades staat (alleen bij de overige-woordenlijst). Hierin vinden we de volgende tekens:

-	deze woordvorm komt alleen in verbuigingen voor
1..3	het is een werkwoordsvorm die in de 1e t/m 3e persoon staat
c	het Hebreeuwse woord staat in de Status Constructus, dwz. de van-vorm
f	het Hebreeuwse woord is vrouwelijk (meervoud op WT ipv IM)
m	het Hebreeuwse woord is mannelijk
o	het Nederlandse woord is onzijdig (bepaald lidwoord wordt 'het' ipv 'de')
p	het Hebreeuwse woord is een meervoud
s	het Hebreeuwse woord is een enkelvoud
S	het Hebreeuwse woord is een enkelvoud waarvan geen meervoud kan worden gevormd
x	de verbuiging is mannelijk bij een vrouwelijk woord (en omgekeerd)
a	een Aramees woord, dwz. iets dat alleen in Daniel en Ezra voorkomt